Η καλή ώρα της Νάξου I

Βρισκόμαστε από εχθές στη Νάξο και αισθανόμαστε ότι μπήκαμε σε μια ανοιχτή και καταδεκτική αγκαλιά. Ψυχανεμιζόμασταν, και το γράψαμε στο κείμενο του καταλόγου της έκθεσης του Απόστολου Χατζαρά που θα εγκαινιαστεί στις 11 Αυγούστου στο Χαλκί, ότι η Νάξος έχει εκτεταμένο εσωτερικό κόσμο και πλούσια εσωτερική ζωή. Το αισθανθήκαμε αμέσως, από την υποδοχή του Βαγγέλη (Naxos Filoxenia), του Άλεξ (γκαλερί Fish & Olive) του Γιάννη, της Μαρίας, και το είδαμε στο τραπέζι του «Naxian Collection» μέσω μιας ποικιλίας τοπικών τυριών, ξινομυζήθρα φρέσκια και ξερή, γλυκιά μυζήθρα, γραβιέρα, κεφαλοτύρι αρσενικό και παλαιωμένο (το καλύτερο, πιο καλό και από παρμεζάνα), δίπλα στο ντόπιο, σπιτικό τσίπουρο. Όλα αυτά είναι προϊόντα της εσωτερικής ζωής της Νάξου.

Στις παραλίες, κάπου 35 χλμ. αμμουδιάς, στη νοτιοατολική μεριά του νησιού, η ζωή είναι εξωστρεφής, στον Άγιο Προκόπιο, την Αγία Άννα, τον Μάραγκα, την Πλάκα, τον Ορκό και κυρίως στη Μικρή Βίγλα όπου συμβαίνει μια έκρηξη καλοκαιριού με τους «αετούς» (kiteshurf) και τις ιστιοσανίδες. Το θέαμα των τολμηρών που κρέμονται από τον «αετό», σερφάρουν στις κορυφές των κυμάτων και πραγματοποιούν εντυπωσιακά άλματα, είναι μαγευτικό ειδικά την ώρα του ηλιοβασιλέματος. Αυτή ή ώρα είναι η καλύτερη και στο λιμανάκι της Αγίας Άννας, από τα τραπέζια της ταβέρνας «Φάρος», την ώρα που επιστρέφουν τα τρεχαντήρια από το ψάρεμα. Ο Νικόλας Χίος έχει την ταβέρνα εδώ και 29 χρόνια και όπως λέει σερβίρει πάντα ότι θέλει να σερβίρουν σε εκείνο. Έχει άποψη για το ψήσιμο των ψαριών και έχει συνεχώς το μυαλό του στη ψησταριά, γιατί οι γυναίκες και το ψάρι θέλουν χάδια. Ένα λεπτό άμα ψηθεί παράπανω πάει το έχασες το ψαράκι, λέει. Η σκορπίνα ψητή που μας φέρνει λέει ότι δεν χρειάζεται λεμόνι γιατί λεμόνι βάζουμε σε ό,τι δεν έχει γεύση και φέρνοντας μύδια με κρεμμύδι, σκόρδο, μαϊντανό και κρασί, σχολιάζει ότι ενισχύει τη γονιμότητα...

Κύθνος, η κόρη του γιαλού

Σε ένα παραδοσιακό παραμύθι της Κύθνου η σιωπηλή κόρη της κυρα- θάλασσας επικοινωνεί μόνο με τον ενάλιο κόσμο της. Η κόρη του παραμυθιού μοιάζει να παραπέμπει στην ίδια την Κύθνο, τα Θερμιά, όπως είναι η λαϊκή ονομασία της, όχι τόσο για τις θερμές πηγές όσο για τη θέρμη που αντανακλά προς τον επισκέπτη το σώμα του νησιού. Ενα σώμα διακοσμημένο με δύο διαφορετικά γοητευτικές πολιτείες, τη Χώρα και τη Δρυοπίδα, λευκά κτίσματα, όπως η υπέροχη Παναγία του Νίκους, και περίτεχνες ξερολιθιές, και περιγεγραμμένο από μια πολυποίκιλη ακτογραμμή που η πιο εντυπωσιακή έξαρσή της είναι η Κολώνα. Αυτή είναι η πιο γοητευτική συνάντηση της κυρα-θάλασσας με την κόρη της την Κύθνο. Μια γέφυρα αμμουδιάς συνδέει το νησί Αγιος Λουκάς με τη μεγάλη στεριά, δημιουργώντας δύο παραμυθένιες αγκαλιές. Και βέβαια τέτοιες αγκαλιές δεν μένουν ποτέ άδειες. Κάθε λογής σκάφη ρίχνουν την άγκυρά τους στα σμαραγδένια νερά και αρχίζουν να ίπτανται πάνω από τον πρασινογάλαζο βυθό.

Το «καλώς όρισες» της Αγίας Ειρήνης στην Ίο

Η Νιος έχει τις καμπύλες μιας καλλίγραμμης νιας (Νιο λένε το νησί οι δικοί του άνθρωποι) που σε υποδέχεται με ανοιχτές τις αγκάλες της, τους πανέμορφους αμμουδερούς κόρφους της. Ισως να μην υπάρχει πουθενά αλλού ένα τόσο όμορφο καλωσόρισμα. Η Αγία Ειρήνη, λες και κτίστηκε στη χάρη των καμπυλών της Ιου. Ενα αριστούργημα του ασβέστη και της σκιάς, στέκει ήδη από το 1600 εκεί στο δεξί χέρι των καραβιών που έρχονται στο λιμάνι του Γιαλού, και στο αριστερό αυτών που φεύγουν. Πολλοί τρούλοι, δυο καμπαναριά, δυο γλάροι πάνω στον σταυρό, παιχνιδιάρες καμπύλες και «σοβαρές» ευθείες γραμμές δημιουργούν ένα περίτεχνο σκίτσο πάνω στο γαλάζιο μπλοκάκι του Αιγαίου. Και αυτή η ζωγραφιά έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στην Ιο. Αυτή σε προϋπαντεί και αυτή σε κατευοδώνει. Αφού πρώτα όμως μεσολαβήσουν μερικές από τις πιο ειδυλλιακές στιγμές της ζωής του επισκέπτη.

Στη Νιο με ένα τους γρίφο που έπλεξαν οι Μούσες
οι νέοι τον Ομηρο τον ψάλτη των ηρώων ελύπησαν.
Μα οι θαλάσσιες οι Νεράιδες λούσαν το κορμί του στο νέκταρ
και νεκρό τον απίθωσαν στης ακρογιαλιάς κάτω τα βράχια,
γιατί τη Θέτη είχε δοξάσει, τον Αχιλλέα και τ΄άλλα παληκάρια
και τα μεγάλα έργα του Λαερτιάδη, του Οδυσσέα από την Ιθάκη.
Και η Νιος η πιο μακάρια στέκει νήσος στον πόντο, γιατί κρύβει,
η μικρή αυτή, το αστέρι των Μουσών και των Χαρίτων.

Αλκαίος Μεσσήνιος,

«Υμνος εις την Ιον »

Μετάφραση

Φιλ. Σταθουλοπούλου

Ιθάκη, όλοι ψάχνουν να την βρουν...

Δεν είναι μόνο η πραγματική Ιθάκη με το Βαθύ, το Κιόνι, την Ανωγή, την Εξωγή, τις παραλίες και τις καμπύλες της, αλλά και η μυθική που διασκεδάζει τη φαντασία μαζί με το σώμα. Ο ζωγράφος Στάθης Λιβάνης έχει βρει την Ιθάκη του, αφού είχε την τύχη να γεννηθεί εκεί, και γράφει και ζωγραφίζει γι αυτήν:

 Τοπία που ξελογιάζουν τη φαντασία

 «Εκείνο που με γοητεύει πάντα στην Ιθάκη, ανεξάρτητα από εποχή, είναι η φύση της. Λόφοι καταπράσινοι, βουνά, όχι ψηλά αλλά πολύ σύνθετα, που οι κορυφές τους αποτελούντο τελείωμα μιας απίθανης σύνθεσης της φύσης. Τα πλαισιώνει η πολύχρωμη θάλασσα με τα τιρκουάζ, τα πράσινα σε όλους τους τόνους νερά και οι ατελείωτοι χρωματισμοί σε όλους τους τόνους του μπλε. Τα βράχια, άσπρα, γκρίζα, κόκκινα και πορτοκαλιά, σχιστόλιθοι που σχίζουν τα νερά με ορμή σαν σπαθιά, κάνουν το τοπίο όχι ρομαντικό που ανακαλεί θύμησες, αλλά διεγερτικό για τη φαντασία του περιηγητή και τον ταξιδεύει σαν μουσική του Μότσαρτ ή του Βιβάλντι. Αγρια, σκληρά, ήρεμα, ποιητικά και απλά, είναι τα τοπία της Ιθάκης.»

 Οι βάρκες των ονείρων μας

«Παιδιά τρέχαμε στις βάρκες, τις τραβούσαμε για να μπούμε μέσα, έτσι για να αισθανθούμε τη γλύκα του νερού. Πολλές φορές πέφταμε στη θάλασσα και όταν επιστρέφαμε στο σπίτι βρεγμένοι, μας τις «έβρεχαν» δεύτερο χέρι. Οι βάρκες στην απόλυτη μπουνάτσα φάνταζαν σαν τα χάρτινα καράβια που φτιάχναμε στο σχολείο, πολύχρωμες, η μια κοντά στην άλλη, ήταν κάτι που με μάγευε»…

 Παλιές ελιές σαν σύγχρονα γλυπτά

«Οι ελιές της Ιθάκης, παλιές, γέρικες, κάποιες μετρούν αιώνες ζωής. Ελιές φυτεμένες σε άγρια τοπία, ανάμεσα σε γκρίζα βράχια και θάμνους. Ηταν τότε που η ανάγκη της επιβίωσης έκανε τους κατοίκους να ξακρίζουν τα βράχια και να φυτεύουν. Τα σχήματα των κορμών αυτών των δένδρων, που μοιάζουν με περίτεχνα, σύγχρονα, γλυπτά, είναι συγκλονιστικά. Από όπια μεριά φωτίζονται δείχνουν τον όγκο τους που τον τονίζει το φως και η σκιά και ανάλογα με τον καιρό παίρνουν άλλο χρώμα».

 Παραλίες να δεις

«Η Ιθάκη, είναι αλήθεια, έχει πολλές παραλίες. Αλήθεια είναι όμως και ότι αρκετές δεν είναι προσβάσιμες χωρίς πλεούμενο. Μια μικρή παραλία, ένας μικρός λιμένας, είναι τα Δεξιά. Βρίσκεται πολύ κοντά στο Βαθύ. Ο κατά τον Ομηρο Λιμήν του Φώρκυνος, είναι ένα απλό λιμανάκι, μια όμορφη αγκαλιά, αλλά τι ιστορία! Εδώ άφησαν οι Φαίακες τον κοιμώμενο Οδυσσέα με τα δώρα που του χάρισαν. Γεμάτο ιστορία το λιμανάκι και με προστάτες μια στρατιά καλοσχηματισμένους κορμούς ελιών. Και μια θάλασσα που αλλάζει τα χρώματά της παρέα με το μαϊστράλι που τη χαϊδεύει, μεταφέροντας άφθονα αρώματα από τους γύρω λόφους, από τις αγριλιές, τα σχίνα, τους κέδρους και τα αγροκίθια. Πολύχρωμα βότσαλα, μικρά και μεγάλα, τη στολίζουν σαν χάντρες που χύθηκαν στο πάτωμα».

Εξω Μάνη, πύργος δίπλα στη θάλασσα

Ο Ταΰγετος με τον Κάμπο, το Προάστιο, την Παλιά Καρδαμύλη, το Νομιτσί, τις Θαλάμες, τη Λαγκάδα και ο Μεσσηνιακός με τις Κιτριές, την Καρδαμύλη, την Στούπα, τον Άγιο Νικόλαο, την Τραχήλα, φιλιώνουν για μια στιγμή για να παρουσιάσουν έναν σαγηνευτικό κόσμο…

Αρχέτυπες εικόνες

Η Μάνη είναι ένας ολόκληρος κόσμος, ιδιαίτερος, φτιαγμένος από αρχέτυπες εικόνες. Ακόμα και η Εξω Μάνη, από την αρχαία Αβία, την σημερινή Παλιόχωρα, μέχρι το Οίτυλο, είναι διαφορετική από τη Μέσα Μάνη, την Αποσκερή και την Προσηλιακή. Αν και το τοπίο της Μεσσηνιακής Μάνης είναι πιο ήμερο και πιο πλούσιο από της Λακωνικής, ο πολιτισμός των ανθρώπων, το σύστημα των αξιών τους, επιβάλλεται πάνω στον τόπο και χαρίζει στα πράγματα μια σαγηνευτική λιτότητα.

Πρώτα κάναμε το ταξίδι στην Εξω Μάνη, γύρω από τα Τσέρια και τον πύργο του Ζαχαριά, μέσω της χαρακτικής τέχνης της Αριας Κομιανού, μιας κερκυραίας που αγάπησε την Μάνη και βρήκε πως η λιτότητά της, η αυθεντική και καθόλου επιτηδευμένη, ταιριάζει πολύ με την εικαστική της γλώσσα. Πραγματικοί οδηγοί στην περιήγησή μας η Κατερίνα και ο Γιώργος Γεωργακόπουλος, ένας ικαριώτης που αγάπησε τη Μάνη και δεν χάνει ευκαιρία να σκιτσάρει τις θελκτικές εικόνες της. Αφετηρία το σπίτι της Αμαλίας και του γλύπτη Χρήστου Ρηγανά, πάνω στα βότσαλα της Παλιόχωρας.

Ο Μεσσηνιακός κόλπος, εδώ στην αρχή του ταξιδιού μας, ιδιαίτερα το απόβραδο, που ο ήλιος αφήνει το αίμα του να τρέξει και ανάβουν τα φώτα του γρι-γρι και της Καλαμάτας, είναι εκμαυλιστής της αυστηρότητας της Μάνης. Πάντα ήταν, αφού η θάλασσα άνοιγε – σε αντίθεση με τα δειλά ανοίγματα των γενναίων πύργων, ένα διάπλατο παράθυρο στην εσωστρέφεια της χερσονήσου. Ευτυχώς για την διατήρηση της ιδιαίτερης προσωπικότητάς της, υπήρχε η σπονδυλική στήλη της χερσονήσου, ο αθάνατος Ταΰγετος, ο φρουρός της αυστηρότητας, που βρισκόταν σε διαρκή πόλεμο με τον εκμαυλιστή Μεσσηνιακό. Από τη μια το βουνό με τον Κάμπο, το Προάστιο, την Παλιά Καρδαμύλη, το Νομιτσί, τις Θαλάμες, τη Λαγκάδα και από την άλλη η θάλασσα, με τις Κιτριές, την Καρδαμύλη, την Στούπα, τον Άγιο Νικόλαο, την Τραχήλα. Οι πόλεμοι πάντα καθόριζαν εδώ το τοπίο και τη φυσιογνωμία του.

Αγριοπούλια στις επάλξεις

Στα χαρακτικά έργα της Αριας Κομιανού κυριαρχεί η αλήθεια. Κι η αλήθεια είναι πάντα λιτή, εμφανίζεται χωρίς περιστροφές. Με απλές χαρακιές πάνω στο ξύλο: ένα κυπαρίσσι που ο κεραυνός έκοψε την κορφή του έτσι μοναχικό και εκτεθειμένο όπως είναι μέσα στο μανιάτικο τοπίο, ένα αγκάθι που φωτίζουν οι προβολείς του αυτοκινήτου στην άκρη του δρόμου, ένα επίσης μοναχικό παράθυρο – που αμέσως γίνεται πολεμίστρα – στον οχυρωματικό τοίχο, ένας αετός πάνω στις επάλξεις ενός πύργου.

Οπως λέει η Αρια Κομιανού, «ο τόπος έχει από μόνος του τη δική του λιτότητα, τη δική του αφαίρεση, γι αυτό βρήκα ότι ταιριάζει με την τέχνη μου». Και βέβαια υπάρχει πάντα το πάθος της χαράκτριας με τα πουλιά. «Για μένα συμβολίζουν χίλια πράγματα, τα πάντα, την ελευθερία, το πέταγμα, τη φύση. Μεταχειρίστηκα τα πουλιά της Μάνης όχι τρυφερά, σαν αηδονάκια, αλλά σαν αγριοπούλια που είναι, όπως και ο τόπος»…